دانلود پايان نامه روانشناسي در مورد دلالت هاي پرداختن به تربيت شهروندي

دلالت هاي پرداختن به تربيت شهروندي

 

نگاهي به جهان معاصر و تعاملات اجتماعي پيچيده بين انسان ها ضرورت پرداختن به مقوله شهروندي را بيش از پيش بارز ساخته است. امروز چه در كلان سيستم اجتماع كه دولت ها، استراتژي را تدوين مي كنند و چه در نواحي، استان ها و شهرها و چه در خرده سيستم هاي خانواده كه والدين مولفين اهداف و استراتژي ها هستند، وجود افرادي با ويژگي هايي چون مسئوليت پذيري، انتقادگري، وطن پرستي، و در يك كلام شهروندي مسئول از مولفه هاي حياتي و با اهميت مي باشد (فتحي و واحد چوكده، ۱۳۸۸). اهميت اين عامل تا آنجاست كه دارندروف (۱۹۹۰) اين دهه را با عنوان دهه شهروندي[۱] توصيف مي كند (المعامري[۲]، ۲۰۰۹). جامعه سالم از افرادي تشكيل مي شود كه آينده­نگر هستند. مردمي كه مشتاقانه به گسترش مصلحت عمومي جامعه ياري مي رسانند. چنين افرادي در امور اجتماعي، سياسي، اقتصادي جامعه شركت كرده و از احساس يگانگي و تعلق با جامعه پيرامون خود برخوردار هستند. تربيت شهروندي كارآمد و آگاه و توانمند كه از يك طرف نسبت به حقوق خود آگاه هستند و آنرا اعمال مي كنند و از طرف ديگر مي دانند كه از راه دستيابي به بيشترين ميزان رضايت بخشي از طريق مشاركت فعال در امور اجتماعي، سياسي، و اقتصادي جامعه حاصل مي گردد، ضرورتي مهم براي هر نظام آموزشي است.  بسياري از صاحبنظران تربيت شهروندي را نياز ضروري براي زندگي در عصر حاضر مي دانند. كريك (۱۹۸۸) معتقد است كه تربيت شهروندي ابزاري قوي براي مراقبت و محافظت جامعه دمكراتيك در برابر از هم پاشيدگي، يگانگي و خودخواهي هاست. اينگونه اظهارات توسط بسياري از محققان و انديشمندان ديگر (بنكس، ۲۰۰۸؛ سيرز و هربرت، ۲۰۰۳) به نحوي مورد اشاره قرار گرفته است. اين افراد با اشاره به وضعيت جوامع دمكراتيك معتقدند كه بحراني عميق در خصوص شهروندي احساس مي گردد . هم جوامعي كه اخيرا دمكراسي در آن ها به منصه ظهور رسيده است و  هم كشورهايي كه سابقه طولاني در دمكراسي دارند بر اين باورند كه كيقيت و چگونگي شهروندي دمكراتيك به طرز خطرناكي تنزل يافته است، از اينرو بايد تربيت شهروندي اثربخش مورد توجه قرار گيرد. چنين احساس بحراني هم در آثار مولفان دانشگاهي و هم در رسانه هاي جمعي انعكاس دارد. هان[۳] (۲۰۰۸) بر اين باور است كه با آغاز قرن بيست و يكم گرايش شديدي در آمريكا راجع به موضوع تربيت شهروندي مشاهده مي شود. وي معتقد است نويسندگان مختلف نگراني خود را از كاهش سطح مشاركت سياسي افراد كه در مواردي چون ميزان مشاركت در انتخابات و علاقه مندي به پيگيري موضوعات عمومي منعكس مي شود، بيان داشته اند. آن ها به طرح اين سوال مي پردازند كه چگونه مي توان جوانان را به انسجام فعاليت هاي داوطلبانه و خدمات اجتماعي و همچنين مشاركت هاي عميق مدني ترغيب و تشويق نمود.

 

 

اوسلر و استاركي[۴] (۲۰۰۵) نيز به چند عامل زمينه اي كه موجب تشديد علاقه و توجه به تربيت شهروندي گرديده است ، اشاره مي كنند. از جمله اين عوامل مي توان نگراني هاي مربوط به بي عدالتي و نابرابري هاي جهاني روند جهاني شدن و مهاجرت و تاثيرگذاري آن بر جوامع محلي و مدارس، دغدغه­هايي درباره سطوح مشاركت سياسي و مدني، اتمام جنگ سرد و ظهور جنبش ها ي نژادپرستانه و ضد دمكراتيك نام برد.

 

 

 

 

۲-۱۰- عناصر تشكيل دهنده برنامه درسي تربيت شهروندي

 

برنامه درسي آموزشگاهي سازه اي اجتماعي است كه به ارائه دانش، مهارت و ارزش هايي كه در هر جامعه براي افرادش با اهميت تلقي مي شود، مي پردازد. در مورد برنامه درسي تربيت شهروندي نيز اين امر به مفهوم دانش، نگرش و مهارت هايي است كه به پرورش شهروندان آينده كمك مي كند. شهرونداني كه مسئوليت ها و حقوق شهروندي خود را پذيرفته و به نحوي سودمند و اثربخش و به صورتي كه به كشور ياري مي رساند، اين حقوق و مسئوليت ها را اعمال مي كنند (كندي[۵]، ۲۰۰۸). تربيت شهروندي را مي توان در سه بعد دانش، نگرش و مهارت مورد بحث قرار داد. شوراي مشورتي ياددهي و يادگيري اسكاتلند (۲۰۰۲) در اين زمينه به چهار مولفه كه محتواي تربيت شهروندي بايد بر آن اساس باشد ، اشاره مي كند :

 

 

• دانش و شناخت كه در اتخاذ تصميمات حساس در مواجهه با نظرات موقعيت ها و مسائل متفاوت براي شهروندان بسيار حائز اهميت است.

 

• مهارت ها و صلاحيت هايي كه براي كسب رضايت در زندگي و فعاليت هاي شغلي لازم و ضروري است. اين مهارت ها همچنين قابليت هايي را كه براي مشاركت فعال با ديگران ضروري است در بر مي گيرد.

 

• ارزش ها و نگرش هايي همچون قضاوت ارزشي، عزت نفس، و مراقبت از خود، ديگران و محيط زيست.

 

• خلاقيت و روحيه ابداع كه به عنوان بخشي از تربيت شهروندي محسوب شده و توانايي ارتباط اثربخش و مشاركت خلاقانه در تمام ابعاد زندگي را به نمايش مي گذارد.

 

كريك[۶] (۲۰۰۰) يكي از مربيان برجسته انگليسي در ماموريتي كه از طرف وزارت آموزش و پرورش انگلستان به منظور تهيه و تدوين برنامه درسي تربيت شهروندي براي كليه مقاطع تحصيلي به گروه وي محول شده بود، مولفه ها و عناصر تربيت شهروندي را در چهار زمينه مفاهيم، دانش، مهارت و نگرش كه فراگيران بايستي از طريق آموزش مدرسه اي بدست آورند، طبقه بندي مي كند. هر يك از عناصر به همراه معرف و شاخص هاي آن ها در جدول ۱-۲ آمده است.

 

جدول (۱-۲) مولفه ها و عناصر تربيت شهروندي(كريك، ۲۰۰۰)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مفاهيم كليدي	دانش	مهارت	نگرش
دمكراسي و نظام استبدادي	مسائل و وقايع روز و معاصر در سطح محلي، ملي و بين المللي	توانايي انجام گفتگوي منطقي هم به صورت كلامي و هم به صورت نوشتاري	علاقمندي به مصلحت عمومي
همكاري و تعارضات	ماهيت جوامع دمكراتيك از جمله چگونگي كاركرد و تغيير اين جوامع	توانايي همكاري و فعاليت اثربخش با ديگران	اعتقاد به شرافت انساني و برابري
برابري و تنوع	وابستگي متقابل افراد و جوامع محلي و داوطلب	توانايي ارج نهادن و اهميت دادن به تجارب و ديدگاه هاي ديگران	علاقمندي به حل تعارضات
انصاف، عدالت، برابري در برابر قانون و حقوق بشر	ماهيت تنوع، نارضايتي و اختلافات اجتماعي	مهارت تسامح و تساهل در برابر عقايد ديگران	علاقمندي به فعاليت با ديگران و براي ديگران همراه با توافق همدلانه
آزادي و نظم	حقوق و مسئوليت هاي قانوني و اخلاقي افراد و جوامع	توانايي دستيابي به شيوه مساله گشايي	گرايش به فعاليت مسئولانه
فرد و اجتماع	ماهيت چالش هاي اجتماعي، اخلاقي و سياسي مبتلا به افراد و جوامع	توانايي بكارگيري منتقدانه رسانه ها و فن آوري هاي نوين براي گردآوري اطلاعات	پيش انديشي و ارزيابي اثرات و نتايج اقداماتي كه ممكن است بر ديگران تاثير بگذارد و پذيرش مسئوليت ها و پيامدهاي پيش بيني نشده يا ناگوار
حقوق و وظايف	– حقوق و مسئوليت هاي شهروندان به عنوان مصرف كننده، كارگر، كارفرما، خانواده و اعضاي جامعه     – منشور حقوق بشر و موضوعات مرتبط با آن   – توسعه پايدار و مسائل زيست محيطي	توانايي شناسايي، واكنش و تاثيرگذاري بر چالش ها و نهادهاي اجتماعي، سياسي و اخلاقي	– قضاوت و اقدام بر اساس اصول اخلاقي     – روحيه عدالت خواهي   – تعهد به برابري فرصت ها و برابري جنسيتي   – تعهد به ارائه خدمات داوطلبانه   – دلمشغولي نسبت به حقوق بشر   – دلمشغولي نسبت به محيط زيست

 

 

 

۲-۱۱- سطوح و ابعاد شهروندي

 

آموزش شهروندي در بافت هاي متفاوتي صورت مي گيرد و ابعاد گوناگوني دارد، مانند: ابعاد سياسي، اجتماعي و فرهنگي (كديور، ۱۳۸۴). شهروندي تعلق جامعه هاي گوناگون محلي، ملي و جهاني و عضويت داشتن در جامعه سياسي است، كه هر سه بستر شهروندي محلي، ملي و جهاني اگاهي از مناسبات و روابط در آن بستر و توانايي فهم و تجزيه تحليل كردن مسائل و تلاش براي حل مسالمت آميز آن ها و رعايت ارزش هاي اخلاقي و انساني همچون عدالت، برابري و آزادي شرط اساسي رفتار مطلوب شهروندي است (طاهرپور و شرفي، ۱۳۸۷). از سوي ديگر شهروندي فعال و مسئولانه فقط به معناي تعلق به جوامع گوناگون محلي، ملي و جهاني نيست بلكه به معناي مشاركت فعال در زندگي اجتماعي و نهادهاي جمعي نيز هست. كاگان[۷] (۲۰۰۰) در بحث از شهروندي به چهار بعد اشاره مي كند:

 

 

• بعد شخصي

 

• بعد اجتماعي

 

• بعد مكاني

 

• بعد زماني

 

اين صاحبنظران با ارائه دو بعد زماني و مكاني شهروندي، توجه متخصصان برنامه درسي را به اين ابعاد جلب كرده و معتقدند كه برنامه درسي مناسب براي شهروندي بايد اين جنبه ها را در كانون توجه خود قرار دهد. شكل زير رابطه بين اين دو بعد جديد به همراه سه سطح محلي، ملي و جهاني شهروندي را به تصوير مي كشد:

 

 

 

 

 

آينده

 

 

 

 

 

گذشته

 

 

 

 

 

زماني

 

 

 

 

 

مكاني

 

 

 

 

 

جهاني

 

 

 

 

 

محلي

 

 

 

 

 

حال

 

 

 

 

 

ملي

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شكل (۲-۳) ابعاد مكاني و زماني برنامه درسي شهروندي(كاگان، ۲۰۰۰)

 

 

 

 

 

۲-۱۱-۱- بعد شخصي

 

اين بعد پرورش مهارت ها و توانايي تحليل انتقادي مسائل و اتخاذ تصميم هايي به لحاظ اجتماعي مسئولانه را در بر مي گيرد. بعد شخصي شهروندي مستلزم آن مي باشد كه شهروندان به رفتار و اخلاق مدني و شهروندي خود پي برده و بر آن اساس زندگي كنند و همچنين با تامل بر روي اين رفتارها آن ها را مورد تجديدنظر قرار دهند.

 

 

 

۲-۱۱-۲-بعد اجتماعي:

 

بعد اجتماعي شهروندي بر اين امر اذعان دارد كه افراد يك جامعه نيازمند تعامل با همديگر بوده و اين تعامل اغلب بين افرادي كه داراي رفتارها و ارزش هاي متفاوتي هستند، صورت مي گيرد. شهروندان به طرق گوناگون بحث و گفتگو، تامل و تفكر و همچنين اقدام عملي در زندگي سياسي و اجتماعي خود درگير هستند. كه در اين زمينه پيشنهاد مي كند همچنان كه موضوع سياسي مالي بشدت مورد توجه است بايد براي بسط و توسعه سرمايه اجتماعي نيز سرمايه گذاري وسيعي تدارك ببينيم، وي سرمايه اجتماعي را به عنوان جرياناتي كه بين مردم وجود دارد و شبكه ها، هنجارها و اعتماد عمومي را بوجود آورده و هماهنگي و همكاري به منظور كسب منافع دوسويه را تسهيل مي كند، تعريف مي كند. فضاي عمومي اي كه بدين طريق بوجود مي آيد، جامعه اي را سبب مي گردد كه در آن افراد جهت دستيابي به اهداف مدني با همديگر فعاليت مي كنند. نمونه اي از اين فعاليت ها از رسانه ها توسط جنبش هاي طرفدار محيط زيست به منظور تاثيرگذاري بر دولت ها و بخش خصوصي براي پرداختن به مسائل زيست محيطي است. كاگان معتقد است كه براي آموزش شهروندان به منظور پذيرفتن نقش هاي اجتماعي خود، مدارس بايد به فراگيران اين امكان را بدهند تا در مسائل اجتماعي درگير شده و به انجام خدمات اجتماعي اقدام نمايند.

 

۲-۱۱-۳-بعد مكاني:

 

در اين بعد هر فرد، فراتر از خود و جامعه پيراموني، در حيطه جوامع محلي، ناحيه اي، ملي و چند فرهنگي عمل مي كند. در اين بعد مفهوم شهروندي مبتني بر دولت، ملت ها جاي خود را به شهروندي مبتني بر پيوستگي و ارتباطات محلي و جهاني مي دهد و شهروندان در يك زمان اعضاي جوامع مختلف محسوب مي شوند. اين بعد شهروندي مستلزم اين است كه در مقياس هاي مختلف عمل كنيم و تاثير و تاثرات جهاني را بر امور محلي مورد توجه قرار دهيم. كاگان معتقد است كه اين بعد شهروندي، اساسا از اصطلاح «جهاني بينديش و محلي عمل كن» پشتيباني مي كند.

 

 

 

۲-۱۱-۴-بعد زماني:

 

كاگان آخرين بعد شهروندي را بعد زماني نام نهاد. بعد زماني شهروندي بر اين موضوع تاكيد دارد كه شهروندان نبايد خيلي خود را در زمان حال محدود نمايند و از تحليل گذشته و حال غافل بمانند. شهروندان بايد مسائل و موضوعات را در بستر زمان مورد توجه قرار دهند و بر دلالت هايي كه اين موضوعات برگذشته، حال و آينده دارد، بينديشند. اين چنين فرايندي راه حل هاي كوتاه مدت را كنار گذاشته ، راه حل هاي بلندمدت را كه به تساوي و برابري بين نسلي مي انجامد تضمين خواهد كرد.

 

ايچلو (۱۹۹۰) براي تشريح ابعاد مختلف مفهوم شهروندي به ارائه الگويي مي پردازد كه از ۱۰ بعد مختلف تشكيل شده است. اين ابعاد به همراه مشخصه ها و مولفه هاي هر يك از آن ها در جدول۲-۲ ارائه شده است:

 

جدول (۲-۲) : ابعاد مختلف شهروندي، ايچلو،۱۹۹۰

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

۱- بعد نظري در مقابل بعد عملي[۸]     ۱-۱-          پيروي كامل از اصول   ۱-۲-          رفتار عملي	۶- جهت گيري ارزشي[۹]     ۶-۱- خاص گرا   ۶-۲- جامع گرا
۲-                جهت گيري نگرشي[۱۰]     ۲-۱-          عاطفي   ۲-۲-          شناختي   ۲-۳-          ارزشي	۷-رويكرد مشاركتي[۱۱]     ۷-۱- بيان رضايت   ۷-۲- بيان عدم رضايت
۳-                جهت گيري انگيزشي[۱۲]     ۳-۱-          بيروني/اجباري   ۳-۲-          دروني/داوطلبانه	۸- ابزارهاي مشاركتي[۱۳]     ۸-۱- عرفي[۱۴]   ۸-۲- غير عرفي[۱۵]
۴-                جهت گيري عملي[۱۶]     ۴-۱-          ايستا   ۴-۲-          منفعل   ۴-۳-          فعال	۹- قلمروهاي شهروندي[۱۷]     ۹-۱- سياسي   ۹-۲- مدني/اجتماعي
۵-                جهت گيري وسيله/هدف[۱۸]     ۵-۱-          ابزاري   ۵-۲-          فراگير و گسترده	۱۰- دامنه شهروندي     ۱۰-۱-ملي   ۱۰-۲- فراملي

 

اولين بعد شهروندي به اعتقاد ايچلو عبارت است از بعد نظري و تئوريك در مقابل بعد عملي. تفاوت هاي موجود بين گروهي از افراد كه صرفا با يك عقيده يا در اصل با يك نظريه موافق هستند و افرادي كه طرفدار عقيده اي بوده و در آن راستا نيز مبادرت به عمل مي كنند، مشخصه هاي اصلي اين بعد را تشكيل مي دهد. به عنوان مثال ممكن است دو نفر حامي راي دادن و شركت در انتخابات باشند اما يكي از افراد راي مي دهد و ديگري در انتخابات شركت نمي كند. اقدام نفر اول نمونه اي است از رفتار عملي و رفتار فرد دومي مثالي است از پيروي كلامي صرف از انتخابات.

 

دومين بعد مربوط به جهت گيري نگرشي است كه رويكرد هاي عاطفي، شناختي و ارزيابانه را در بر مي گيرد. اين بعد اشاره دارد بر اين موضوع كه فرد آيا صرفا بر حسب احساس و عاطفه درباره يك چيز تامل مي كند و يا بر حسب حقايق و اطلاعات يا ارزيابي و سبك و سنگين كردن ديدگاه ها و ايده هاي مختلف.

 

بعد سوم يا منبع انگيزش مشاركت به عنوان يك شهروند در ارتباط است. مشخصه هاي اين بعد را اجبار و التزام بيروني و  فعاليت هاي داوطلبانه دروني را  تشكيل مي دهد. مشخصه دوم اين بعد  بر توانايي افراد براي تفكر مستقل و آزاد و فراهم كردن  امكان انتخاب شخصي دلالت  مي كند.

 

بعد چهارم شهروندي جهت گيري عملي نام دارد و بر سطح مشاركت فرد به عنوان يك شهروند اشاره دارد. اين سطح مشتمل است بر سطح ايستا، منفعل و فعال. مشاركت فعال به افراد و گروه هايي اشاره دارد كه براي اعمال و شنيده شدن آراء و نظرات خود نسبت به مشاركت در جامعه قبول مسئوليت مي كنند. مشاركت منفعلانه به افرادي اشاره دارد كه به عنوان مثال در انتخابات شركت مي كنند و سپس روزنامه ها را پيگيري مي كنند تا مطمئن شوند آن ها نيز با وقايع و اتفاقات همراهي مي كنند.

 

بعد پنجم عبارت است از جهت گيري هدف/وسيله. رويكرد ابزاري به شهرونداني اشاره دارد كه نقش خود را همچون وسيله براي رسيدن به يك هدف در نظر مي گيرند و خود را متقاعد مي سازند كه وظايف و تكاليف خاصي وجود دارد كه بايد به سرانجام رسيده و تكميل شوند. نقطه تمركز اين ديدگاه افراد يا اعضاي يك گروه خاص يا جامعه مي باشد. رويكرد فراگير شهروندي را بسيار جامع و وسيع در نظر مي گيرد و بر تامين نيازهاي هر فرد با شيوه اي هميارانه تاكيد مي كند.

 

بعد ششم به جهت گيري ارزشي مربوط مي گردد. رويكرد خاص گرا با ارزش ها و عقايد خاصي كه در درون جوامع و گروه ها شكل مي گيرد، پيوند دارد و اغلب اوقات مشتمل بر ارزش هاي تاريخي و مذهبي مي باشد. در صورتي كه ارزش هاي جامع گرا و جهان شمول با ارزش هايي همچون آزادي و برابري كه در سطح گسترده و جهاني پذيرفته شده در ارتباط است.

 

هفتمين بعد شهروندي بر ديدگاهي مشاركتي دلالت دارد كه دو بعد رضايت و عدم رضايت مشخصه هاي اين بعد را تشكيل مي دهند. توافق و رضايت به اين معني است كه شهروندان موافقت خود را با يك پيشنهاد ابراز مي كنند و در صورتي كه نارضايتي و مخالفت به اين معني است كه شهروندان در خصوص يك پيشنهاد يا طرح دغدغه ها و نگراني هايي دارند و به ابراز آن مي پردازند. ايچلو معتقد است كه مشخصه دوم مستلزم تلاشي مضاعف و بيشتر از مشخصه اول است.

 

هشتمين بعد عبارت است از ابزارهاي مشاركتي كه مي تواند عرفي يا غير عرفي باشد. اين بعد به اين امر اشاره دارد كه آيا مشاركت و همكاري شهروندان از رويه هاي استاندارد پيروي مي كند و عقايد و نظرات شهروندان جامعه از طريق اين استانداردها مورد توجه قرار مي گيرد يا اينكه شهروندان خارج از اين استانداردها فعاليت مي كنند و بنابراين اين فعاليت ها غير عرفي به حساب مي ايند.

 

ابعاد نهم و دهم بر قلمرو و حيطه هاي شهروندي اشاره دارند. ايچيلو معتقد است كه شهروندي داراي دو بعد اصلي سياسي و مدني/ اجتماعي است. بعد دهم شهروندي به اين موضوع اشاره دارد كه ايا شهروندي صرفا با مسائل و موضوعات در سطح ملي پيوند دارد يا اينكه موضوعات ملي و بين المللي را در بر مي گيرد.

 

[۱]- Decade of citizenship

 

[۲]- ALmaamari

 

[۳] – Hahn

 

[۴] – Oslerand Sturkey

 

[۵] – Kennedy

 

[۶]- Crick

 

[۷] – Cogan

 

[۸]- theoritical versus practical

 

[۹]- value orientation

 

[۱۰]- attitudinal orientation

 

[۱۱]- participatory perspective

 

[۱۲]- motivational orientation

 

[۱۳]- participatory means

 

[۱۴]- conventional

 

[۱۵]- unconventional

 

[۱۶]- action orientation

 

[۱۷]- domains of citizenship

 

[۱۸]- means/ends orientation