جنبه هاي مختلف هيجان در روانشناسي

جنبه هاي مختلف هيجان در روانشناسي

هيجان يعني واكنش كلي ،شديد و كوتاه ارگانيسم به يك موقعيت غيره منتظره ،همراه با يك حالت عاطفي خوشايند يا ناخوشايند. هيجان ترجمه ي انگليسي Emotion است. از نظر ريشه ي لغت ، Emotion يعني عاملي كه ارگانيسم را به حركت در مي آورد. مثلا، خشم عاملي است كه فرد را از خود بي خود مي كند: شادي ،غم، ترس و نگراني نيز مي توانند نمونه هاي خوبي از هيجان باشند(خداپناهي،۱۳۸۸).

درست است كه خشم ،ترس،اندوه، تنفر، شگفتي، حسادت، غبطه و شرمندگي ، همه جزء هيجانها به حساب مي آيند ، تعريف كردن همه ي اين حالتها كار بسيار دشواري است. اين حالتها بخشهاي مهم زندگي عاطفي را تشكيل مي دهند، زيرا در موقعيتهاي ذهني مهم تجلي مي كنند. ويژگي حالتهاي هيجاني اين است كه اختلالهاي رواني و فيزيولوژيك به همراه مي آورند. بخش ظاهري اين اختلالها جلوه ي هيجان ناميده مي شود(گنجي،۱۳۸۶).

۲-۴-۹٫ماهيت هيجان

در روان شناسي ، هيجانها جايگاه بسيار حساس و بنيادي دارند، زيرا رابطه ي آنها با نيازها و انگيزشها بسيار نزديك است و مي توانند ريشه ي بسياري از اختلالهاي رواني يا روان –تني را تشكيل دهند. هيجانها حتي مي توانند سلامت انسان را تضمين كنند. مثلا ، ترس موجب مي شود كه انسان خود را از خطر محفوظ بدارد و خشم موجب مي شود كه به دشمن حمله كند.

به رغم تلاشهاي بسيار گسترده اي كه فلاسفه ،فيزيولوژيستها و روان شناسان براي تبيين هيجانها به عمل آورده اند ، ماهيت و شيوه ي عمل آنها هنوز به طور روشن بيان نشده، به حالت فرضيه باقي مانده است. اين محققان مخصوصا جلوه هاي فيزيولوژيك هيجانها (تغييرات ضربانهاي قلب و تنفس ،سست شدن اسفنگترها ،خشك شدن دهان ،عرق كردن ،….)، اثر آنها روي عملكردهاي ذهن (افزايش تلقين پذيري ، كاهش كنترل ارادي) و رفتارهاي ناشي از هيجانها(گريه ها ،خنده ها، فرار كردنها،پنهان شدنها …) را مطالعه كرده اند. اين مطالعات نشان داده است كه در ظهور و تكوين جلوه هاي هيجان ، فرهنگ سهم بسزايي دارد. مثلا، در چين ، وقتي انسانها خشمگين مي شوند چشمهاي خود را گرد مي كنند . با اين همه ، شرايط توليد هيجان و پايه هاي رواني –فيزيولوژيك آن هنوز بخوبي شناخته نشده است(رمضاني،۱۳۸۵).

هيجان ،نه تنها به ماهيت عامل هيجان زا بلكه به خود فرد، حالت فعلي جسمي و ذهني ،شخصيت ،تاريخچه زندگي شخصي و تجربه هاي قبلي او نيز وابسته است . درست است كه در برخي شرايط استثنايي ،هيجانهاي گروهي به وجود مي آيد و براي اكثريت مردم معناي يكساني پيدا مي كند(مانند ترس ناگهاني از زمين لرزه يا بمباران شهر از طرف دشمن)، اصولا هيجان يك احساس فردي است.يعني ، ممكن است يك موقعيت معين فردي را كاملا خشمگين كند يا بترساند اما در مورد ديگري هيچ واكنشي به وجود نياورد. براي تاييد اين گفته ، مي توان روزهاي موشك اندازي رژيم عراق به شهرهاي ايران يا بمباران شهرها را به ياد آورد.كساني كه آن روزها را به چشم ديده اند ، هيجانهاي كاملا متفاوت افراد را نيز مشاهده كرده اند .بودند كساني كه چند لحظه اي واقعا لال مي شدند ، سردرد مي گرفتند، داد و فرياد مي كردند ، مي لرزيدند يا در جايي پنهان مي شدند و…. در مقابل ، كسان ديگري نيز بودند كه مقابله ضد هواييهاي ايران با هواپيماهاي عراقي را به آتش بازي تشبيه مي كردند و گاهي حتي از رختخواب خود نيز بلند نمي شدند !

به طور كلي ، هيجان زماني به وجود مي آيد كه فرد غافلگير شود يا موقعيت از تحمل او فراتر رود. هيجان در واقع بيانگر عدم سازگاري فرد با موقعيت و تلاش ارگانيسم براي برقراري تعادلي است كه به طور موقت از بين رفته است. بنابراين ، مي توان گفت كه هدف هيجان برقراري تعادل و حفظ موجوديت ارگانيسم است(كالات ،۱۳۸۸).