جغرافياي فمينيست و فمينيسم سوسياليست

لوفور، در نقدي كه از هژموني فضايي ارائه مي­دهد، توجه خود را بيش از فضاي خصوصي به فضاي عمومي معطوف ساخته است كه زمينه­اي خلاق براي زندگي روزمره­ي ساكنان خود است. با وجود اين بي­توجهي به دوگانگي عمومي/خصوصي، و هر چند كه او جنسيت را مستقيما وارد تحليل خود از فضا نكرده است، ولي برداشت­هايي كه از نظريات او در مورد فضا و زندگي روزمره شده است، قابليت شكل دادن به يك چهارچوب نظري مناسب براي تحليل رابطه­ فضا و جنسيت را داراست. اين بدان معناست كه در بيشتر فرهنگ­ها، زنان به خصوص زماني كه تنها باشند، نمي­توانند از فضاهاي عمومي شهر، مانند پارك­ها و خيابان­ها استفاده كنند (ماسي[۱]، ۱۹۹۴). چرا كه آنان به فضاي خصوصي تعلق دارند.

احساس تعلق به فضاي شهري از «استفاده» و «مصرف» فضا حاصل مي­شود. استفاده­ي روزمره از فضاي عمومي شهري مي ­تواند اين احساس تعلق را در زنان ايجاد كند. چنان­چه دوسرتو مي­گويد:

«فضا مكانِ كنش­يافته است. خياباني كه به لحاظ هندسي توسط برنامه­ريزان شهري تعريف شده است، توسط پياده­روان و عابران به فضا تبديل مي­شود» (۱۹۸۴: ۱۱۷).

احساس تعلق و پيوستگي به فضا ناشي از تجمع دانش، خاطرات و تجربه­ي بدني حاصل از استفاده­ي روزمره است. اعمال روزمره­ي اختصاص دادن فضا به خود و تكرار آن، سبب رودررويي و به پرسش كشيدن هژموني شهروندي مي­شود (سكور، ۲۰۰۴). اگر اين ادعا به رسميت شناخته شود كه فضاها ساخته­ي توسط شهروندان طي فرايندهاي حركت و فعاليت شهري و كار ساخته مي­شود (اسكوبار، ۲۰۰۱: ۱۴۸)، بنابراين زنان به دليل عدم مشاركت در كار و كردارهاي جمعي شهري از توليد فضاها به دور مانده­اند. شهروندي عبارت است از فن سازمان­دهي فضا و هويت­هاي جنسيتي، نقش­هاي جنسيتي و قدرت پدرسالاري نشانه­ هاي رقابت­ها و مباحثات براي تعلق يافتن به شهر.

براي افزودن مفهوم جنسيت به چهارچوب نظري ارائه شده توسط لوفور مي­توان از ادبيات موجود در جغرافياي فمينيست و نقد فمينيسم سوسياليست از شهر، محيط و فضا استفاده كرد. جغرافياي فمينيست به سازوكارهاي بازپس­گيري فضا به نفع زنان در جوامع شهري اشاره مي­ كند. براي نمونه، كوان (۲۰۰۱) به اين مساله اشاره مي­ كند كه محدوديت­هاي زماني و فضايي بر الگوهاي كاري و محل كار زنان و الگوهاي فعاليت روزمره تاثيرگذار است. تحت تاثير مشكلات فضايي (البته در كنار الگوهاي جنسيتي و فرهنگي) ­زنان نمي­توانند در فواصل دور از محل سكونت خود فعاليت كاري انجام دهند و  از اين رو به كارگران خانگي در فضاهاي پيراموني شهري بدل مي­شوند.

از طرفي، جريان فمينيسم سوسياليست برخي از عناصر ماركسيسم در نقد نظام سرمايه­داري و اهميت تمايزهاي طبقاتي و كار را حفظ مي­ كند، در حالي كه برخي از ادعاهاي ديگر ماركسيسم مانند اين كه ستم جنسي به لحاظ تاريخي پيامد شكاف طبقاتي است را تاييد نمي­كند. اين جريان (هم­صدا با فمينيسم راديكال) معتقد است كه انقياد زنان مقدم بر تكوين جوامع مبتني بر شكل­ گيري طبقات در نظام سرمايه­داري است و نمي­تواند معلول شكاف طبقاتي باشد (بيسلي، ۱۳۸۵: ۱۰۲-۱۰۰).  براي نمونه گراهام گيبسون (۱۹۹۶) در بحث خود پيرامون جنسيت و جغرافيا معتقد است كه تحول فضايي راديكال با تغيير نظام اقتصادي و جايگزين كردن اقتصادهاي محلي به جاي اقتصاد سرمايه­داري ممكن مي­شود. او معتقد است كه فضا نيز تحت تاثير اين تحول، متحول مي­شود. اين تحليل گيبسون در كار لوفور نيز مشاهده مي­شود. زيرا او نيز (البته بدون توجه به مساله­ي جنسيت) به اين مساله اشاره مي­ كند كه جغرافياي شهري تحت تاثير يك تقسيم­بندي انتزاعي كه اساسا يك برساخته­ي ذهني است مرزبندي­هاي بدون بنياني را در شهر ايجاد مي­ كند كه شهر را به يك فضاي تكه پاره شده با عناوين مختلف (حوزه­ها و مناطق شهري) بدل مي­ كند. اين گونه تقسيم­بندي عموما با افزايش كاذب قيمت ملك و زمين در برخي مناطق كه به عنوان مناطق مسكوني ايده­ال و يا مناطق تجاري شناخته شده هستند همراه مي­شود. در حالي كه در يك اقتصاد محلي كه تمركز فعاليت­هاي تجاري (يا سكونت، تفريح و …) را به يك منطقه محدود نمي­كند، ارزش نسبت داده شده به فضاها نيز به شكل يكدست توزيع مي­شود.

اهميت تحليل ماركسيستي در مطالعه­ جنسيت از دو جهت مهم است: اول اين كه اين تحليل نوعي ديدگاه انتقادي طبقاتي را ايجاد مي­ كند كه در مطالعه­ قدرت اهميت دارد و دوم اين كه نگاهي تاريخي-ديالكتيك ايجاد مي­ كند كه علاوه بر تحليل طبقاتي در تحليل روابط پدرسالاري كه بر موجوديت زنان سلطه يافته است نيز قابل استفاده است. تحليل ماركسيستي در واقع تنها براي تحليل روابط طبقاتي به كار نمي­آيد و امكان تحليل تمام روابط قدرت را مهيا مي­ كند (ايزنشتاين،۱۹۷۹