مقاله (پايان نامه حقوق) تعريف دولت الكترونيك

تعريف دولت الكترونيك

تعاريف ارائه شده براي دولت الكترونيك متنوع و متعدد است اما همگي تقريباً مفاهيم يكساني دارند. در ادامه برخي از اين تعاريف ارائه شده است:

 

• دولت الكترونيكي تلاش‏هاي دولت‏ها براي فراهم كردن شهرهايي با اطلاعات و خدمات مورد نياز آنها با بهره گرفتن از يك سري از تكنولوژي‏هاي ارتباطي و اطلاعاتي است [Cohen and Eimicke, 2001, p2].

 

• دولت الكترونيكي شيوه‏اي براي دولت‏ها به منظور استفاده از فناوري جديد است كه تسهيلات لازم را جهت دسترسي مناسب به اطلاعات و خدمات دولتي با كيفيت بالاتر فراهم مي‏نمايد و فرصت‏هاي بيشتري را براي مشاركت مردم در فرآيندهاي دموكراسي ايجاد مي‏كند [Fang, 2002, p2].

 

• دولت الكترونيكي بهينه‏سازي مداوم ارائه خدمات و مشاركت ذينفعان و دولت از طريق دگرگوني ارتباط داخلي و خارجي به كمك تكنولوژي، اينترنت و واسطه‏هاي جديد است [ITU, 2001, p12].

 

• دولت الكترونيكي به استفاده سازمان‏هاي دولتي از فناوري اطلاعات گفته مي‏شود كه توانايي ايجاد تغيير در نحوه ارتباط با شهروند، بخش تجاري و ديگر قسمت‏هاي دولت را دارد. [World Bank, 2002, p1].

 

• طبق تعريف دولت كانادا، دولت الكترونيكي يك دولت ديجيتالي بدون ديوار است. دولت الكترونيكي سازماني مجازي است كه خدمات دولتي را به صورت برخط به مشتريان يا متقاضيان ارائه مي‏دهد و موجب مشاركت آنها در فعاليت‏هاي سياسي مي‏گردد.

 

• طبق تعريف دولت سنگاپور، دولت الكترونيكي تركيب فناوري اطلاعات با فعاليت‏ها و فرآيندهاي دولتي در جهت بهبود ارائه خدمات دولتي به شهروندان، نهادها و بخش‏هاي مختلف است.

 

• دولت الكترونيك عبارت است از ارائه خدمات دولتي به مردم و سازمانها به صورت شبانه‏روزي با بهره گرفتن از فناوري اطلاعات [سند راهبردي شهر الكترونيك مشهد، ۱۳۸۱[.

در ساير تعاريف ارائه شده, به جنبه‏هاي پاسخگويي، مسئوليت‏پذيري و شفاف‏سازي توجه گرديده است. بنابراين با توجه به تعاريف مطرح شده، دولت الكترونيك راهي براي دولت‏هاست تا با بهره گرفتن از فناوري‏هاي جديد، دسترسي مناسب مردم به اطلاعات و خدمات دولتي فراهم شده، كيفيت خدمات بهبود يافته و امكاني فراهم شود تا مردم در جريانات و فعاليت‏هاي دموكراتيك شركت كنند [طرح مطالعه و تدوين سند و برنامه توسعه دولت الكترونيكي، ۱۳۸۳، ص ۴۴[.

با توجه به تعاريف فوق مهم‌ترين گام در تحقق دولت الكترونيكي، بكارگيري فناوري اطلاعات و ارتباطات در امور مديريتي و اجرايي سازمان‌هاي دولتي و يا به عبارت ديگر دستيابي به سازمان‌هاي الكترونيكي است. در حقيقت دولت الكترونيكي متشكل از مجموعه سازمان‌هاي الكترونيكي دولتي است كه در شكل ۳  نمايش داده شده است.

شكل ۳: مدل مفهومي دولت الكترونيك

]طرح جامع فناوري اطلاعات و ارتباطات استان همدان، ۱۳۸۴[

دولت الكترونيك فرصتي را براي مخاطبان دولت (مردم، اشخاص حقيقي و حقوقي) فراهم مي‏نمايد تا با بهره گرفتن از روش‌هاي الكترونيكي با دولت ارتباط برقرار كنند. هدف نهايي و غايي دولت الكترونيك ارائه خدمات متنوع دولتي، با سرعت، كيفيت و هزينه‏ هاي مناسب در بيست و چهار ساعت شبانه‌روز است. با توسعه دولت الكترونيك نوع ارتباط مردم و دولت تغيير مي‏كند و يك ارتباط غير مستقيم ولي با حداقل محدوديت‌ها ايجاد مي‏گردد.

۲-۵-۲- سازمان الكترونيكي و  دولت الكترونيكي

سازمان‌هاي الكترونيكي، سازمان‌هاي سنتي هستند كه در سايه استفاده از تكنولوژي‌هاي اطلاعاتي و ارتباطي دگرگون شده‌اند. در سازمان الكترونيكي شيوه گردش كار، انجام فرآيندهاي مختلف حرفه، ارتباطات بين افراد در درون سازمان، نحوه ايجاد ارتباط با افراد بيرون سازمان، ارتباطات بين‌سازماني، داد و ستد، تداركات، مديريت و … تحت تأثير فناوري اطلاعات و ارتباطات تغيير پيدا كرده و به صورت يكپارچه‌تر، بهينه‌تر، مطمئن‌تر و در زمان كمتر و با خطاي كمتر انجام مي‌گردد. سازمان‌هاي الكترونيكي  به دو نوع زير تقسيم‌بندي مي‌شود  [Edmiston, 2003, p6]:

 

• سازمان‌هاي الكترونيكي دولتي: اين سازمان‌ها در هسته دولت الكترونيكي قرار دارند و در شكل‌گيري دولت الكترونيكي نقش بسيار مهمي را ايفا مي‌كنند.

 

• سازمان‌هاي الكترونيكي تجاري: اين سازمان‌ها در هسته كسب و كار الكترونيكي قرار دارند و در شكل‌گيري كسب و كار الكترونيكي نقش بسيار مهمي را ايفا مي‌كنند.

امروزه حوزه كسب و كار (كليه حوزه‌ها و عرصه‌هاي مختلف غيردولتي كه در آنها بر مبناي داد و ستد، درآمد حاصل مي‌شود) نيز از تكنولوژي‌هاي اطلاعاتي و ارتباطي تأثيرات فراواني پذيرفته و دگرگون شده است. كسب و كار الكترونيكي در واقع حاصل اين دگرگوني‌ها و تغييرات است. تأثيرات فناوري اطلاعات و ارتباطات بر حوزه كسب و كار از ديدگاه‌هاي مختلفي مانند موارد زير قابل بررسي است:

 

• فرآيند بازاريابي

 

• فرآيند ساخت و توليد

 

• فرآيندهاي ارائه خدمات

 

• سازماندهي و مديريت نيروي انساني

 

• زيرساخت‌ها، ابزارها و تجهيزات

۲-۵-۳- اهداف دولت الكترونيك

با بررسي متون علمي و تخصصي مرتبط در زمينه دولت الكترونيك در مي‏يابيم كه همه دولت‏ها داراي اهداف تقريباً  يكساني در زمينه پياده‏سازي دولت الكترونيك هستند. ايجاد و تقويت محيط تجاري، مشتريان بر خط[۱] به جاي مشتريان به خط[۲]، تقويت حكومت، توسعه مشاركت عمومي، بهبود در بازده و بهره‏وري، خدمات‏رساني الكترونيك، اطلاعات‏رساني الكترونيك و پاسخگويي در مقابل نيازهاي شهروندان به عنوان اهداف اصلي دولت الكترونيك شناخته مي‏شوند.

نهايتاً مي‏توان گفت كه هدف دولت الكترونيك، تسهيل رابطه سه بازيگر عمده در جامعه يعني دولت، شهروندان و بخش خصوصي به منظور تسريع در رشد فرآيندهاي سياسي، اجتماعي و اقتصادي كشور است. با توجه به اين تقسيم‏بندي مي‏توان اهداف ذيل را براي دولت الكترونيك ذكر نمود [Shackleton, 2005, p3] :

 

• دولت الكترونيك براي شهروندان

 

• افزايش كيفيت خدمات دولتي

 

• به روز بودن خدمات دولتي

 

• دسترسي بيست و چهار ساعته به خدمات دولتي

 

• بهبود وضعيت شهروندان به واسطه توزيع مناسب خدمات دولتي

 

• افزايش پاسخگويي دولت در مقابل شهروندان

 

• تمركز خدمات دولتي بر نيازهاي شهروندان

 

• امكان سفارشي سازي و ارائه خدمات با توجه به نيازهاي گروه هاي خاص [مانند معلولين)

 

• دولت الكترونيك براي بخش خصوصي

 

• تسهيل خدمات تجاري و اداري بخش خصوصي

 

• كاهش هزينه‏ هاي بخش خصوصي

 

• تداركات سريعتر، كم هزينه‏تر و مطمئن‏تر با بهره گرفتن از تداركات الكترونيك[۳]

 

• دولت الكترونيك براي دولت

 

• كاهش اندازه دولت

 

• كاهش هزينه‏ هاي دولت

 

• افزايش انعطاف پذيري ساختار دولت و تطابق به هنگام با تغييرات

 

• كاهش تخلفات و فساد اداري

 

• افزايش مشاركت مردمي

 

• افزايش شفافيت در بدنه دولت

 

• افزايش تمركز زدايي

 

• امكان افزايش تفويض اختيار در تصميم گيري به سطوح پايينتر

 

• تقويت پايه‏هاي دموكراسي

۲-۵-۴- اركان دولت الكترونيك

فلسفه وجودي دولت، تصدي اداره امور كشور و برآوردن نيازهاي شهروندان است و اقشار مختلف مردم بر اساس اين وظيفه جهت رفع خواست‏هاي مشروع خود به مراكز دولتي مراجعه مي‏كنند و از خدمات گوناگون دولتي بهره‏مند مي‏شوند. مخاطبان دولت به چهار گروه شهروندان، شركتها و موسسات بخش خصوصي، كارمندان دولتي و بخشهايي ديگر از بدنه دولت تقسيم مي‏شوند. اركان دولت الكترونيك نيز به همين اساس به چهار بخش تقسيم مي‏شود: [Turban, 2003, p 178]

۱- دولت با شركتها و موسسات بخش خصوصي[۴] (G2B)

۲- دولت با كارمندان دولت[۵] (G2E)

۳- دولت با بخشهاي دولتي[۶] (G2G)

۴- دولت با شهروندان[۷] (G2C)

در بيشتر دسته ‏بندي‏ها، بر سه نوع مخاطب (مشتريان) اصلي دولت الكترونيك تاكيد مي‏گردد كه شامل شهروندان، بخش داد و ستد و تجارت و دولت است.

دولت با شركتها و موسسات بخش خصوصي (G2B)

اولين نوع تعاملات است كه توسعه يافته و موجب افزايش توان رقابتي كشورها در بازار جهاني مي‏شود. اين مدل نيازمندي‏ها و خدمات چند منظوره جامعه كسب و كار را از طريق اينترنت برآورده مي‏كند و تعاملات گسترده‏اي همچون ثبت‏نام، مجوزها، پروانه‏ها، تداركات و سيستم مناقصه الكترونيكي را در برمي‏گيرد.

در واقع مي‏توان گفت گسترش فعالانه تراكنش‏هاي الكترونيكي از قبيل تداركات الكترونيكي و توسعه يك بازار الكترونيكي براي خريد دولتي، ايجاد و فراهم نمودن مناقصه‏هايي از طريق ابزارهاي الكترونيكي براي تبادل اطلاعات و كالا از جمله اهداف اين تعامل است.

در ادامه عناوين برخي از مهمترين خدمات الكترونيكي دولتها به بخش خصوصي آورده شده است.

 

• ثبت شركت، علامت تجاري، نتيجه تحقيقات و نوآوريها

 

• شركت در مزايده‏ها, مناقصه‏ها و حراجهاي دولتي

 

• پرداخت ماليات

 

• ثبت اطلاعات كاركنان

 

• ارائه گزارشهاي مالي

 

• شبكه تداركات الكترونيك

 

• اخذ مجوز تجاري

 

• مشاوره تجاري و اطلاع از قوانين تجاري

دولت با كارمندان دولت (G2E)

دامنه ارائه خدمات الكترونيكي دولت به محدوده كارمندان دولت نيز كشيده شده است. در برخي از كشورها خدمات پست الكترونيك براي كارمندان دولتي مهيا شده است به نحوي كه هر يك از كارمندان دولتي داراي آدرس پست الكترونيك مختص خود هستند و مي‏توانند به راحتي با ديگران ارتباط برقرار نمايند. كارمندان مي‏توانند از اطلاعيه‏ها، آيين‏نامه‏هاي كاري، بخشنامه‏ها و غيره به صورت برخط اطلاع حاصل كنند. آنها مي‏توانند از طريق سايتهاي اينترنتي درخواست نامه‏هاي وام را تكميل نمايند و از اطلاعات وامها و شرايط متقاضيان اطلاع كسب كنند. علاوه بر اين، امكان برقراري دوره‏هاي آموزش ضمن خدمت براي كارمندان دولتي نيز وجود دارد. ارائه اين دوره‏ها، صرفه‏جويي زيادي براي دولت به همراه دارد. انجام فرايند مديريت نيروي انساني شامل استخدام, آموزش و پرورش، نگهداري سوابق و بازنشستگي براي دولت هزينه‏ هاي زيادي را به همراه دارد. دولت الكترونيك مي‏تواند اين هزينه‏ ها را به نحو چشمگيري كاهش دهد.

اين تعامل، براي فراهم‏سازي اطلاعات مورد نياز كارمندان بخش دولتي طراحي شده است تا از طريق شبكه‏هاي اطلاع‏رساني به  اطلاعات منابع انساني مثل حقوق و مزاياي شخصي و باز نشستگي، اطلاعات تازه شغلي، تسهيلات اعطايي و ساير خدمات و اطلاعات مرتبط دست پيدا كنند. اين تعامل روش خوبي براي يادگيري الكترونيكي، آموزش مجازي و از راه دور، مديريت دانش و تشويق براي ارتقاء شغلي كارمندان است و بر روي شبكه اينترنت قابل دستيابي نيست [GhasmZadeh & Safari, 2003, p4] . در اين صورت موسسه هاي دولتي قادر خواهند بود تا اثر بخشي خود را بهبود بخشند، تاخير در فرآيندها را حذف كنند و رضايت و ابقاي كارمندان خود را افزايش دهند.

در كل مي‏توان گفت، هدف كلي از اين تعامل اين است كه عمليات مديريتي خدمات مدني و ارتباطات داخلي با كارمندان دولتي براي شكل گرفتن عمليات به صورت ديجيتالي و سيستم پردازش بدون كاغذ در اداره ديجيتالي آسان شود [سند دولت الكترونيكي، ص ۴۸].

دولت با دولت (G2G)

برخي از كشورها به ايالت و يا جمهوريهايي تقسيم شده‏اند كه حكومتهاي محلي مستقر در اين بخشها به عنوان نماينده حكومت مركزي وظيفه اداره كشور و ارائه خدمات به شهروندان را به عهده دارند. در برخي از ديگر كشورها نيز شعبات وزارتخانه‏ها و ادارات دولتي در مراكز استانها وظايفي دولتي و حكومتي را انجام مي‏دهند. اطلاعات در ساختار دولت از بالا به پايين و پايين به بالا در جريان است. رييس جمهور و وزيران در راس اين ساختار و ادارات و مراكز دولتي در نقاط مختلف كشور در پايين اين ساختار قرار دارند. سياستها و تصميمات كلي، قوانين و مقررات از بالا به پايين و گزارش نتايج برنامه‏ها از پايين به بالا در جريان است. برقراري ارتباطهاي پيچيده در اين ساختار مستلزم وجود يك ساختار بروكراتيك عظيم مي‏باشد؛ ساختاري كه از انعطاف‏پذيري لازم برخودار نيست, تصميم‏گيري در راس آن متمركز شده است, كنترلها در آن به سختي صورت مي‏گيرد و علاوه بر اين حجم عظيمي از بودجه دولت صرف برپا نگه داشتن اين ساختار مي‏گردد. در دولت الكترونيك با توسعه شبكه‏هاي ارتباطي، اين ارتباطها به سادگي برقرار مي‏شوند. هزينه‏ هاي دولت كاهش خواهد يافت و كارايي بخش دولتي نيز با افزايش چشمگيري روبرو خواهد شد. عدم تمركز در تصميم‏گيري و افزايش اختيارات بخشهاي استاني و ايالتي از اثرات ايجاد دولت الكترونيك است. برخي از خدمات كه توسط دولت الكترونيك براي بخشهاي دولتي مهيا شده است از اين قرار هستند:

 

• پست الكترونيك

 

• كنفرانسهاي تصويري

 

• پايگاه هاي داده اشتراكي

 

• تهيه نرم‏افزارهاي عمومي

در اينجا ارتباطات ميان بخش‏هاي دولتي به صورت الكترونيكي انجام مي‏گيرد و نيازمند ايجاد يك نظام جامع، به هم پيوسته و يكپارچه بين دستگاه‏هاي دولتي است. اين نوع تعاملات دولت الكترونيكي به دليل محرمانه بودن آن بيشتر بر روي شبكه‏هاي خصوصي با ضريب امنيت بالا و يا بر روي شبكه‏هاي خصوصي مجازي۴ اينترنتي انجام مي‏گيرد. چنانكه نيازهاي اين مؤلفه به درستي شناسايي و استقرار شو ، دولت‏ها را در رسيدن به ويژگيهاي مورد نياز يك حكومت خوب كمك خواهد كرد.

خدمات G2G در سطح خارجي شامل داد و ستدهاي بين دولتها مي‏باشد و مي‏تواند به عنوان وسيله‏اي جهت توسعه روابط بين‏المللي و ديپلماسي به كار رود.

تدارك ديدن بخشهاي دولتي يا همكاريها و ارتباطات آژانسها به صورت برخط در يك فراپايگاه داده از دولت براي ايجاد بازدهي موثر، هدف اين نوع تعامل است.

دولت با شهروندان (G2C)

اين نوع تعامل همانطور كه از نام آن پيداست شامل روابط برقرار شده از جانب دولت الكترونيك با شهروندان يك جامعه است. هدف كلي از اين تعامل فراهم نمودن حركتي سريع براي ايجاد خدمات عمومي برخط به ويژه از طريق خدمات‏رساني الكترونيكي براي عرضه اطلاعات و ايجاد ارتباطات است [سند توسعه دولت الكترونيكي، ص ۴۷].

موراد زير نمونه‏هايي از خدمات دولت الكترونيك براي شهروندان هستند:

 

• پرداخت ماليات

 

• شركت در حراجي‏ها

 

• شغل يابي

 

• شركت در انتخابات

 

• خدمات ثبتي (صدور گذرنامه، ثبت تغييرات آدرس، صدور شناسنامه، ثبت ازدواج و فوت، درخواست تابعيت، ثبت تولد)

 

• دسترسي به اطلاعات گوناگون (آب و هوا، اخبار، قوانين دولتي، مكان‏يابي, جستجوي كدپستي)

 

• سرگرميها, تفريح و گردشگري

۲-۵-۶- كسب و كار الكترونيك

منظور از حوزه كسب و كار، كليه حوزه‌ها و عرصه‌هاي مختلف غيردولتي است كه در آنها بر مبناي داد و ستد، درآمد حاصل مي‌شود. در اين حالت بر اساس تعاملات مختلف بين افراد (حقيقي يا حقوقي) درآمد حاصل شده و در واقع فعاليتي اقتصادي شكل مي‌گيرد. اين حوزه كليه فعاليت‌هاي تجاري، بازرگاني، توليدي و خدماتي را شامل مي‌گردد.

امروزه حوزه كسب و كار نيز از تكنولوژي‌هاي اطلاعاتي و ارتباطي تأثيرات فراواني پذيرفته و دگرگون شده است. كسب و كار الكترونيكي در واقع حاصل اين دگرگوني‌ها و تغييرات است. تأثيرات فناوري اطلاعات و ارتباطات بر حوزه كسب و كار از ديدگاه‌هاي مختلفي مانند موارد زير قابل بررسي است. [Miller, 2003, p8]:

 

• فرآيند بازاريابي

 

• فرآيند ساخت و توليد

 

• فرآيندهاي ارائه خدمات

 

• سازماندهي و مديريت نيروي انساني

 

• زيرساخت‌ها، ابزارها و تجهيزات

همانند دولت الكترونيكي، كسب و كار الكترونيكي را نيز مي‌توان با گرافي غير متصل از سازمان‌هاي الكترونيكي تجاري مدل كرد (شكل ۴). در اين گراف، گره‌ها را سازمان‌هاي الكترونيكي تجاري مي‌نامند. اين واژه از اصطلاح commercial organization گرفته شده و موجوديت‌هاي حقوقي را شامل مي‌گردد كه در حوزه كسب و كار فعاليت مي‌كنند. همانند دولت الكترونيكي، هسته حوزه كسب و كار الكترونيكي نيز سازمان الكترونيكي است.

سازمان الكترونيكي تجاري نيز همانند دولت الكترونيك داراي تعاملات مختلفي است. كه عبارتند از:

 

• تعاملات كسب و كار- مردم

 

• تعاملات كسب و كار- كسب و كار

 

• تعاملات كسب و كار- دولت

 

• تعاملات كسب و كار- كارمندان

شكل ۴: مدل مفهومي كسب و كار الكترونيكي

]طرح جامع فناوري اطلاعات و ارتباطات استان همدان، ۱۳۸۴، ص ۱۵۲[

۲-۶- شهر الكترونيك

اكنون پس از بررسي و كنكاش در مفهوم دولت الكترونيك مي‏توان يك قدم به جلو نهاده و كاربردهاي عملي دولت الكترونيك را در يك شهر مورد بررسي قرار داد. در واقع مي‏توان گفت كه مفهوم شهر الكترونيك چيزي جدا و منفك از مفهوم دولت الكترونيك نمي‏باشد و در واقع شهر الكترونيك در طول دولت الكترونيك قرار مي‏گيرد. يعني شهر الكترونيك زاييده و حاصل پياده‏سازي دولت الكترونيك و در راستاي آن است. شايان  ذكر است كه در منابع و مراجع علمي موجود و در تجارب جهاني اصطلاح “شهر الكترونيك” اصطلاح آشنايي نمي‏باشد, و اين بدين مفهوم است كه مفهوم شهر الكترونيك در واقع در درون دولت الكترونيك نهفته مي‏باشد.

۲-۶-۱- مفهوم شهر الكترونيك

به منظور آشنايي با مفهوم شهر الكترونيك، در ادامه به ارائه برخي تعاريف موجود در مورد شهر الكترونيك مي‌پردازيم.

شهر الكترونيك عبارت است از امكان دستر‌سي الكترونيكي شهروندان به كليه ادارت، اماكن درون‏شهري و دستيابي به اطلاعات مختلف مورد نياز به صورت شبانه‏روزي، هفت روز هفته، به شيوه‌اي با ثبات، قابل اطمينان، امن و محرمانه. [جلالي، ۱۳۸۳، ص ۴۷]

شهر  الكترونيك شهري است كه در آن بر روي فرصت‌هاي خلق شده توسط فناوري اطلاعات و ارتباطات، به منظور افزايش موفقيت و اثرگذاري بيشتر سرمايه‌گذاري شده است. [Odendaal, 2003, p3]

شهر الكترونيكي شهري است داراي ارتباطات مخابراتي و شبكه‌اي كه از طرف بخش فناوري طالاعات براي انجام تبادل اطلاعات كنترل مي‌شود. . [Cohen, 2001, p2]

شهر الكترونيك عبارت است از ارتباطي هماهنگ و بر پايه شبكه براي انجام وظايف معمولي ساكنين به روش الكترونيكي كه پيش از اين در مدل شهر معمولي شهر توسط خود اشخاص انجام مي‌شد.  [Coucelis, 2001, p47]

كليات پياده‏سازي شهر الكترونيك نيز از گام‏هاي پياده‏سازي دولت الكترونيكي تبعيت مي‏كند زيرا همانطور كه قبلاً نيز به آن اشاره شد شهر الكترونيك زاييده دولت الكترونيك است. مجري تدوين طرح ICT جزيره كيش نيازمندي‏هاي پياده‏سازي شهر الكترونيك را به صورت زير بيان مي‏كند: [IDI, 2005, Page 8-17]

 

• تدوين استراتژي مناسب

 

• سازمان

 

• حمايت دولتي

 

• آموزش

 

• زيرساخت

 

• تأمين بودجه و مديريت مالي

 

• قوانين

 

• پشتيباني فني و مشاركت

۲-۶-۲- زندگي الكترونيك

زندگي الكترونيكي سبك جديدي از زندگي است كه با پيشرفت تكنولوژي‌هاي اطلاعاتي و ارتباطي حاصل مي‌شود. مي‌توان گفت به زندگي در جامعه اطلاعاتي، زندگي الكترونيكي مي‌گويند. جامعه اطلاعاتي جامعه‌ايست كه توليد، توزيع، ارزيابي و پردازش و مصرف اطلاعات مهمترين فعاليت اقتصادي و فرهنگي جامعه را تشكيل مي‌دهد. در واقع از اين ديدگاه هدف از شهر الكترونيكي، ايجاد جامعه اطلاعاتي در سطح شهر است. براي ايجاد زندگي الكترونيكي در شهر، برخورداري عامه مردم از دانش بكارگيري فناوري اطلاعات و ارتباطات، فرهنگ زندگي الكترونيكي، اطمينان و وجود بسترهاي قانوني از نيازمندي‌هاي اساسي به حساب مي‌آيند. از ديدگاه ديگر وجود زيرساخت الكترونيكي و بسترهاي فني در سطح شهر از اهميت بسيار زيادي برخوردار است. در شكل ۵ سعي شده در قالب يك شكل سه بعدي، زندگي الكترونيكي و بسترهاي مورد نياز براي ايجاد آن به تصوير كشيده شود.

شكل ۵: زندگي الكترونيكي و بسترهاي مورد نياز براي ايجاد آن

]طرح جامع فناوري اطلاعات و ارتباطات استان همدان، ۱۳۸۴، ص ۱۵۸[

۲-۶-۳- شهروند الكترونيك

شهروند الكترونيك مفهوم جديدي است كه همزمان با توسعه جامعه اطلاعاتي در حال شكل‌گيري است. اين مفهوم با زندگي الكترونيك ارتباط نزديكي دارد. شهروند الكترونيك، فردي است كه توانايي استفاده از فناوري اطلاعات را در انجام امور روزمره خود داشته باشد و بتواند از خدمات الكترونيك يك شهر الكترونيك در حوزه‌هاي دولت و كسب و كار الكترونيكي استفاده كند. معمولا در جامعه الكترونيكي، شهروندان الكترونيكي، يك سبك زندگي الكترونيك را براي خود انتخاب مي‌كنند. در اين سبك، تفريحات، آموزش، ارتباطات و  تراكنش‌هاي فرد به طريق الكترونيكي انجام مي‌شود.

به عبارت ساده شهروند الكترونيك فردي است كه با فناوري اطلاعات آشنايي داشته باشد و بتواند از خدمات الكترونيكي يك شهر الكترونيك استفاده كند. [جلالي، ۱۳۸۳، ص ۴۸]

در فرآيند ايجاد شهر الكترونيكي و تبديل افراد از شهرونداني عادي به شهرونداني الكترونيكي دو نيازمندي اساسي وجود دارد . [طرح جامع ICT همدان، ۱۳۸۴، ص۱۵]:

 

• شهروندان به منظور انجام فعاليت‌هاي خود به صورت الكترونيكي، بايست توانايي و فرهنگ استفاده از فناوري اطلاعات و ارتباطات را دارا باشند. براي اين منظور بايست به افراد آموزش‌هاي لازم داده شود تا بتوانند كار، ارتباطات، داد و ستد و تفريح الكترونيكي داشته باشند و مهارت‌هاي لازم جهت زندگي الكترونيكي در جامعه‌اي كه اغلب فعاليت‌هاي آن با فناوري اطلاعات و ارتباطات گره خورده است را دارا باشند.

 

• با توجه به اينكه افراد مخاطبين سازمان‌هاي الكترونيكي در هسته دولت و كسب و كار الكترونيكي هستند بايست توسط آنها شناخته شوند؛ براي اين منظور هر شهروند الكترونيكي بايد داراي شناسه و ماهيتي ديجيتال و منحصر به فرد باشد.

[۱] Online

[۲] Inline

[۳] E-Procurement

[۴] Government to Business )G2B)

[۵] Government to Employee )G2E)

[۶] Government to Government )G2G)

[۷] Government to Customer )G2C)

۴- Virtual private Networked [اين نام مجاز نمي باشد)

[۸] e-Citizen

[۹] e-Service